Jak feministycznie usprawiedliwić ludobójstwo? 

W publi­ka­cji kolek­ty­wu Sho­al pod tytu­łem Wywia­dy z rady­kal­ny­mi Pale­styn­ka­mi wypo­wie­dzia­ła się mię­dzy inny­mi Gha­da Ham­dan, współ­twór­czy­ni far­my w Bil’in, miej­sco­wo­ści odda­lo­nej o czte­ry kilo­me­try od Zie­lo­nej Linii. Od 2005 roku toczy­ły się tam nie­ustan­ne wal­ki mię­dzy lokal­ną spo­łecz­no­ścią a izra­el­skim oku­pan­tem, któ­ry usi­ło­wał wybu­do­wać w tym miej­scu „mur bez­pie­czeń­stwa” zna­ny tak­że jako „mur apar­the­idu”. Mur, budo­wa­ny już wów­czas od trzech lat, dopro­wa­dził do odcię­cia Pale­sty­nek i Pale­styń­czy­ków od ich zie­mi, miejsc pra­cy, źró­deł wody. Kie­dy tyl­ko miesz­kań­cy Bil’in dowie­dzie­li się, że for­ty­fi­ka­cja ma prze­ciąć ich miej­sce zamiesz­ka­nia, zaczę­li sta­wiać aktyw­ny opór. 

W 2021 roku zie­mia, na któ­rej pra­co­wa­ła Hama­dan, znaj­do­wa­ła się już w „stre­fie C” – w peł­ni kon­tro­lo­wa­nym przez Izra­el tere­nie Zachod­nie­go Brze­gu, gdzie pale­styń­skim rol­ni­kom zaka­za­no sta­wia­nia jakich­kol­wiek budyn­ków, w tym stud­ni [1]. Kie­dy Hama­dan zosta­je zapy­ta­na o swo­je doświad­cze­nie femi­ni­zmu, nie udzie­la pro­stej odpowiedzi:

Są wśród nas femi­nist­ki, któ­re nawet nie wie­dzą, że są femi­nist­ka­mi. (…) Kobie­ty od zawsze były czę­ścią pale­styń­skie­go ruchu opo­ru. Wie­lu bojow­ni­ków o wol­ność to kobie­ty. To prze­cież też jest femi­nizm. Nie zadzia­ła jed­nak tutaj bez­po­śred­nie prze­no­sze­nie idei z femi­ni­zmu, jaki zna Zachód [2]. 

Martwe punkty

Posta­wa Hama­dan wobec pyta­nia o femi­nizm nakre­śla pewien żywy pro­blem w dzi­siej­szym świa­to­wym ruchu kobie­cym. Współ­cze­sne zachod­nie femi­nist­ki czę­sto zapo­mi­na­ją o tym, że od kry­sta­licz­nie czy­stej idei, wypra­co­wa­nej na dro­dze nie­koń­czą­cych się dys­put, waż­niej­sza jest femi­ni­stycz­na prak­ty­ka i dła­wie­nie wszel­kich obja­wów prze­mo­cy wobec kobiet, czy­li nas i naszych towa­rzy­szek w wal­ce. Gabe Wil­czyń­ska, femi­nist­ka, związ­kow­czy­ni i dzia­łacz­ka loka­tor­ska, podzie­la intu­icję Hamadan:

Spo­ro kobiet posłu­gu­je się ter­mi­nem „femi­nizm” bez głęb­szej reflek­sji, ale na próż­no femi­ni­stycz­nych postaw szu­kać w ich codzien­nych życiach, dzia­ła­niach i rela­cjach z kobie­ta­mi. Ana­lo­gicz­nie nie­jed­na kobie­ta z tym hasłem się utoż­sa­miać nie będzie – dzie­je się tak z powo­du nega­tyw­nych doświad­czeń i sko­ja­rzeń będą­cych kon­se­kwen­cja­mi libe­ral­ne­go spa­cze­nia femi­ni­zmu. Sły­szy­my „niby mamy te femi­nist­ki w poli­ty­ce, ale jakoś nigdy nie inte­re­so­wa­ły się naszy­mi pen­sja­mi”. Jest to praw­da. Femi­ni­stycz­ną posta­wą wyka­zu­je­my się, wal­cząc o spra­wie­dli­wy zasi­łek macie­rzyń­ski, pra­wo do urlo­pu, czy blo­ku­jąc eks­mi­sję sąsiad­ki nie­za­leż­nie od jej poglą­dów politycznych.

Naświe­tla to przy­naj­mniej jesz­cze jed­ną przy­pa­dłość, na jaką cier­pi wie­le z zachod­nich femi­ni­stek: w pró­bach zro­zu­mie­nia bar­dziej skom­pli­ko­wa­nych feno­me­nów zatrzy­mu­ją się zbyt wcze­śnie, nie docho­dząc do osta­tecz­nych kon­klu­zji. Doty­czy to nie tyl­ko odwra­ca­nia wzro­ku od sytu­acji eko­no­micz­nej i pozy­cji kla­so­wej innych kobiet. Cho­dzi tu rów­nież o femi­nist­ki, któ­re po otrzy­ma­niu infor­ma­cji o ata­ku Hama­su na Izra­el bły­ska­wicz­nie obję­ły per­spek­ty­wę i nar­ra­cję osadników. 

Obro­na Izra­ela jest w koń­cu prost­sza. Po pierw­sze, zawsze łatwiej sta­wać po stro­nie tych sil­niej­szych, któ­rzy już i tak mają wspar­cie całe­go pierw­sze­go świa­ta. Pre­mier Wiel­kiej Bry­ta­nii, Rishi Sunak, dopie­ro co dał Bin­ja­mi­no­wi Netan­ja­hu zie­lo­ne świa­tło na zrów­na­nie Gazy z zie­mią [3]. Po dru­gie, Izra­el przed­sta­wia się jako kraj pro­gre­syw­ny świa­to­po­glą­do­wo. To wła­śnie „jedy­na demo­kra­cja na Bli­skim Wscho­dzie” w 2020 roku wpro­wa­dzi­ła model nor­dyc­ki, któ­ry ma za zada­nie lepiej wspie­rać kobie­ty w opusz­cza­niu pro­sty­tu­cji [4]. A jeśli to nie jest dla cie­bie dobry argu­ment, to mają bar­dzo nowo­cze­sne pra­wo doty­czą­ce osób queero­wych [5]. Być może bar­dziej zachę­ci cię fakt, że posia­da­ją naj­bar­dziej rów­no­ścio­wą pod wzglę­dem płcio­wym armię na świe­cie [6]? 

Ci postę­po­wi boha­te­ro­wie zwal­cza­ją zaścian­ko­wą, mizo­gi­ni­stycz­ną, ple­mien­ną kul­tu­rę Pale­sty­ny, by chro­nić życia wszyst­kich osad­ni­czych queero­wych akty­wi­stek i femi­ni­stycz­nych przed­się­bior­czyń. Fan­ki serii z Har­rym Pot­te­rem już wie­dzą, że Izra­el to Gwar­dia Dumbledore’a, a Pale­sty­na to Vol­der­mort. Nie ma cze­mu się dzi­wić, tę samą stro­nę obra­ła rów­nież autor­ka serii, J.K. Row­ling, zga­dza­jąc się z opi­nią, wedle któ­rej atak Hama­su może być porów­ny­wal­ny do Holo­cau­stu [7]. 

J.K. Rowling udostępniająca post porównujący reakcje na Holocaust do reakcji na atak Hamasu.

O ile łatwiej jest bro­nić pro­gre­syw­nej super­po­tę­gi, któ­ra przy­naj­mniej na dekla­ra­tyw­nym pozio­mie uzna­je, że femi­nizm to waż­na war­tość. O ile łatwiej oskar­żać stro­nę, któ­ra „zaata­ko­wa­ła pierw­sza”. A dodat­ko­wo, kie­dy stro­na żydow­ska sta­je się obiek­tem boj­ko­tu, jak łatwo jest przy­wo­ły­wać wspo­mnie­nie Zagła­dy, gra­jąc na emo­cjach wszyst­kich, któ­rzy poważ­nie trak­tu­ją oskar­że­nia o anty­se­mi­tyzm. 7 paź­dzier­ni­ka to stro­na pale­styń­ska zada­ła pierw­sze cio­sy stro­nie Izra­el­skiej. J.K. Row­ling i jej podob­ne zapo­mnia­ły odpo­wie­dzieć sobie na pyta­nie „dla­cze­go?”.

Czy Rosja ratuje Ukrainę od nazistów?

Rosja zaata­ko­wa­ła Ukra­inę 24 lute­go 2022 roku. Wła­di­mir Putin dzień wcze­śniej uza­sad­nił agre­sję zagro­że­niem ze stro­ny ukraińskiej:

Celem [ope­ra­cji mili­tar­nej] jest ochro­na ludzi, któ­rzy przez osiem lat byli pod­da­wa­ni zastra­sza­niu i ludo­bój­stwu przez reżim w Kijo­wie. W tym celu będzie­my dążyć do demi­li­ta­ry­za­cji i dena­zy­fi­ka­cji Ukra­iny. [8]

Wów­czas mało kto uwie­rzył w sło­wa Puti­na, ponie­waż logi­ka rato­wa­nia Rosjan i Ukra­iń­ców poprzez mili­tar­ną agre­sję na znacz­nie słab­sze­go sąsia­da jest ułom­na lub co naj­mniej podej­rza­na. Układ sił geo­po­li­tycz­nych nie pozwa­lał dać wia­ry temu, że Ukra­ina mogła­by sta­no­wić praw­dzi­we zagro­że­nie dla Rosji. W 2023 roku licz­ba samo­lo­tów do dys­po­zy­cji armii rosyj­skiej wyno­si bli­sko 4,2 tysią­ca, pod­czas gdy ukra­iń­skie siły zbroj­ne posia­da­ją ich oko­ło 310, a rosyj­ska flo­ta mor­ska jest pra­wie 16 razy więk­sza niż ukra­iń­ska. Ponad­to, jeśli pozo­sta­łe sta­ty­sty­ki zwią­za­ne z siłą mili­tar­ną obu tych kra­jów nie są wystar­cza­ją­ce, wystar­czy wspo­mnieć, że na począt­ku 2022 r. Rosja posia­da­ła naj­więk­szy na świe­cie zapas gło­wic nukle­ar­nych. Ilość gło­wic znaj­du­ją­cych się w gra­ni­cach Ukra­iny? Zero [9]. 

Jed­nak ta sama logi­ka nie zosta­je przy­ję­ta w przy­pad­ku Izra­ela, któ­ry eks­ter­mi­nu­je lud­ność cywil­ną, by „wal­czyć z ter­ro­ry­sta­mi z Hama­su”. Ani Żela­zna Kopu­ła, ani jed­na z naj­no­wo­cze­śniej­szych armii na świe­cie, ani nawet znaj­do­wa­nie się na liście nukle­ar­nych super­po­tęg nie prze­ko­nu­je J.K. Row­ling, Anny Marii Żukow­skiej czy Julie Bin­del, któ­re tak aktyw­nie wyra­ża­ły swo­je wspar­cie dla Ukra­iny. Wręcz przeciwnie.

Żukow­ska, pol­ska posłan­ka i femi­nist­ka, wypo­wia­da­jąc się dla „Rze­czy­po­spo­li­tej”, wyda­je się nie mieć wąt­pli­wo­ści, pozy­tyw­nie oce­nia­jąc odpo­wiedź mili­tar­ną Izraela:

To nie jest taka woj­na, z któ­rą mamy do czy­nie­nia w Ukra­inie, gdzie jed­no pań­stwo napa­dło dru­gie i są armie, któ­re ze sobą wal­czą. Tutaj orga­ni­za­cja ter­ro­ry­stycz­na napa­dła na cywil­ne oso­by (…) i pań­stwo, któ­rych oby­wa­te­li zarzy­na­ła ta orga­ni­za­cja, jest w sytu­acji, że musi zare­ago­wać. [10]

Posłan­ka akcep­tu­je zrów­ny­wa­nie z zie­mią stre­fy Gazy, o ile ozna­czać to będzie koniec Hama­su. Wal­ka z Hama­sem i maso­we ludo­bój­stwo Pale­styń­czy­ków zle­wa­ją się w jed­no, a histo­ria prze­mo­cy osad­ni­ków wobec lud­no­ści arab­skiej nie ma zna­cze­nia. Pale­sty­na nie jest w koń­cu, według niej, regio­nem, któ­ry zasłu­gu­je na mia­no pań­stwa. To wewnętrz­ny wrzód na cie­le Izra­ela, któ­ry nale­ży usunąć.

Z kolei Bin­del, zna­na bry­tyj­ska naukow­czy­ni i femi­nist­ka, któ­ra w mar­cu 2022 roku napi­sa­ła świet­ny arty­kuł o prze­mo­cy wobec ukra­iń­skich kobiet [11], w paź­dzier­ni­ku 2023 roku nie była w sta­nie zna­leźć w sobie tej samej empa­tii dla Pale­sty­nek. Co wię­cej, zupeł­nie odwró­ci­ła ana­lo­gię: to Izra­el, w jej prze­ko­na­niu, zasłu­gu­je na mia­no bli­skow­schod­niej Ukra­iny [12]. Choć bojow­ni­cy Hama­su doko­ny­wa­li zbrod­ni tak okrut­nych jak gwałt, nie może to prze­kre­ślić cało­ści dzia­łań naro­do­wo­wy­zwo­leń­czych, jak, przy­kła­do­wo, znisz­cze­nie muru apar­the­idu [13]. Posta­wa spa­ja­ją­ca pale­styń­ską wal­kę o wol­ność z ter­ro­rem jest tym bar­dziej zaska­ku­ją­ca, że sama Bin­del jesz­cze w 2016 roku zauwa­ży­ła, że poza wszel­ką prze­mo­cą zwią­za­ną z mizo­gi­nią, „pale­styń­skie kobie­ty są rów­nież dotknię­te izra­el­ską oku­pa­cją Zachod­nie­go Brze­gu” [14]. Być może nie doce­ni­ła stop­nia, w jakim wspo­mnia­na oku­pa­cja wpły­wa na codzien­ne życie Palestynek.

Gdzie lądują izraelskie pociski

12 listo­pa­da 2023 roku doszło do bom­bar­do­wa­nia szpi­ta­la Al-Shi­fa, któ­re znacz­nie pogłę­bi­ło kry­zys huma­ni­tar­ny w regio­nie. Szpi­tal, będą­cy klu­czo­wym miej­scem opie­ki zdro­wot­nej dla lud­no­ści pale­styń­skiej, został odcię­ty od prą­du, wody, jedze­nia oraz pali­wa. Nie jest to jed­nak pierw­szy zaata­ko­wa­ny ośro­dek zdro­wia. Ata­ki z powie­trza na szpi­ta­le w stre­fie Gazy trwa­ją już od mie­sią­ca. Nie­trud­no więc domy­ślić się, że agre­sja Izra­ela wymie­rzo­na w obiek­ty cywil­ne two­rzy kosz­mar­ne warun­ki poro­du. Cesar­skie cię­cia wyko­ny­wa­ne są bez wła­ści­wej opie­ki medycz­nej czy znie­czu­le­nia, przy świe­tle latar­ki [15].

Jak alar­mu­je ONZ, w Stre­fie Gazy kobie­ty i dzie­ci (w tym nowo­rod­ki) pono­szą nie­współ­mier­ny cię­żar eska­la­cji mili­tar­nej, dozna­jąc ran oraz ogra­ni­cze­nia dostę­pu do opie­ki zdro­wot­nej. Dane z pale­styń­skie­go Mini­ster­stwa Zdro­wia wska­zu­ją, że do 3 listo­pa­da śmierć ponio­sło 2326 kobiet i 3760 dzie­ci, co sta­no­wi 67% wszyst­kich ofiar. Brak sta­łe­go dostę­pu do opie­ki zdro­wot­nej powo­du­je wzrost śmier­tel­no­ści matek, a stres spo­wo­do­wa­ny agre­sją zbroj­ną pro­wa­dzi do więk­szej ilo­ści poro­nień i przed­wcze­snych poro­dów. Nie­do­ży­wie­nie wśród kobiet w cią­ży było pro­ble­mem już przed eska­la­cją, ze wzglę­du na logi­stycz­ne odcię­cie i prze­lud­nie­nie stre­fy Gazy. Teraz, w obli­czu zma­so­wa­ne­go ata­ku, sytu­acja cię­żar­nych sta­je się jesz­cze bar­dziej dra­ma­tycz­na, bo dostar­cze­nie sobie i rodzi­nie odpo­wied­nich ilo­ści poży­wie­nia gra­ni­czy z cudem [16].

Cho­ciaż stan woj­ny trwa od ponad 40 dni, życie i zdro­wie Pale­sty­nek było zagro­żo­ne już od dłuż­sze­go cza­su. Dokład­niej: od 75 lat. 

Katastrofa

Nakba, co w języ­ku arab­skim ozna­cza „kata­stro­fę”, odno­si się do wyda­rzeń z 1948 roku, kie­dy to ponad 700 000 Pale­styń­czy­ków zosta­ło zmu­szo­nych do uciecz­ki lub wypę­dzo­nych z wła­snych domów w wyni­ku woj­ny mię­dzy jiszuw (osad­ni­ka­mi żydow­ski­mi) i Pale­styń­czy­ka­mi. Ben Gurion, pierw­szy pre­mier Izra­ela, nie ukry­wał swo­ich inten­cji: „głów­nym celem ope­ra­cji jest znisz­cze­nie arab­skich miej­sco­wo­ści (…) oraz eks­mi­sja ich miesz­kań­ców, tak aby cię­żar ich utrzy­ma­nia spadł na ogól­ne siły arab­skie” [17]. Nakba to krwa­wy wstęp do naro­dzin pań­stwa Izra­el i począ­tek tra­gicz­ne­go roz­dzia­łu w histo­rii lud­no­ści pale­styń­skiej, któ­rą dotknę­ła utra­ta zie­mi, domów i życia. 

Do dzi­siaj Nakba jest sym­bo­lem cier­pie­nia Pale­styń­czy­ków. Dłu­go­trwa­ła oku­pa­cja, budo­wa for­ty­fi­ka­cji oddzie­la­ją­cej Gazę od Izra­ela, kon­fi­ska­ty zie­mi pod osie­dla żydow­skie, peł­na zależ­ność Gazy od Izra­ela – to wszyst­ko spra­wia, że Nakba jest wciąż żywa w pamię­ci pale­styń­skich arabek. 

Pomi­mo fak­tu, że Kne­set podej­mo­wał wie­le prób wyma­za­nia Nakby z pamię­ci ludzi, wie­my, że to, co dzie­je się w Pale­sty­nie od 75 lat, to wła­śnie następ­stwa i kon­se­kwen­cje tej kata­stro­fy, któ­rej nie moż­na pomi­nąć lub prze­mil­czeć [18].

Wartości feministyczne a solidarność z Palestyną

„Żyje­my w świe­cie, w któ­rym wal­ka o femi­nizm jest jed­ną z naj­waż­niej­szych war­to­ści. Żyje­my też w świe­cie, w któ­rym nie uda­ło nam się obro­nić naszych córek, sióstr, matek i babć”. Te sło­wa dane mi było usły­szeć pod­czas wie­cu „Stop czy­st­ce etnicz­nej w Gazie” [19], któ­ry odbył się w War­sza­wie 20 paź­dzier­ni­ka, a wypo­wie­dzia­ła je mło­da Pale­styn­ka miesz­ka­ją­ca w Pol­sce. „Więc to my jeste­śmy ter­ro­ryst­ka­mi, bo posta­no­wi­ły­śmy zawal­czyć o sie­bie?”, pytała.

Kie­dy przyj­rzy­my się posta­wie nie­któ­rych zna­nych femi­ni­stek wobec sytu­acji w stre­fie Gazy, na świa­tło dzien­ne wycho­dzą mani­pu­la­cje nar­ra­cyj­ne i podwój­ne stan­dar­dy. Ostat­nie ata­ki izra­el­skie na szpi­ta­le w Gazie ujaw­nia­ją w spo­sób nie­zwy­kle bez­po­śred­ni dra­ma­tycz­ny wpływ kon­flik­tu na życie kobiet i dzie­ci. Brak dostę­pu do pod­sta­wo­wej opie­ki zdro­wot­nej, nie­do­ży­wie­nie i trau­ma­tycz­ne doświad­cze­nia pro­wa­dzą do nie­pro­por­cjo­nal­nych cier­pień pale­styń­skich kobiet.

Ze wspo­mnia­nej na począt­ku książ­ki Wywia­dy z rady­kal­ny­mi Pale­styn­ka­mi wyła­nia się jasny obraz: Pale­styn­ki dosko­na­le zda­ją sobie spra­wę z pro­ble­mu, jaki mizo­gi­nia sta­no­wi w ich kul­tu­rze. Lama Sule­iman, femi­nist­ka i dok­to­rant­ka miesz­ka­ją­ca w Haifie, zauważa: 

W więk­szo­ści przy­pad­ków orga­ni­za­cje femi­ni­stycz­ne [w Pale­sty­nie] zaj­mu­ją się prze­mo­cą wobec kobiet, kon­cen­tru­jąc się na prze­mo­cy w rodzi­nie, zabój­stwach hono­ro­wych, przy­mu­so­wych mał­żeń­stwach itp. Rzad­ko jed­nak spo­ty­ka­łam orga­ni­za­cje zaj­mu­ją­ce się mole­sto­wa­niem sek­su­al­nym w miej­scu pra­cy, któ­re jest jed­nym z naj­pow­szech­niej­szych pro­ble­mów, z jaki­mi kobie­ty spo­ty­ka­ją się tu na co dzień. Myślę, że orga­ni­za­cje femi­ni­stycz­ne mają poten­cjał, by się tutaj roz­wi­jać, jeśli [będą obej­mo­wać] kobie­ty, któ­re mają róż­ne­go rodza­ju doświad­cze­nia, wali­do­wać i potwier­dzać te doświad­cze­nia i róż­ni­ce, a tak­że odejść od dys­kur­su wik­ty­mi­za­cji [20].

Jed­no­cze­śnie żad­na z nich nie jest w sta­nie zaak­cep­to­wać wyja­śnie­nia, że agre­sja Izra­ela dzie­je się w ich inte­re­sie. Nie wie­rzą, że ta „wyż­sza”, „bar­dziej femi­ni­stycz­na” kul­tu­ra mia­ła­by wyzwo­lić je od mizo­gi­nii arab­skich męż­czyzn za pomo­cą czyst­ki etnicznej.

Femi­nizm, przy­naj­mniej w teo­rii, ma dążyć do osią­gnię­cia spra­wie­dli­wo­ści spo­łecz­nej, eli­mi­na­cji nie­rów­no­ści i prze­ciw­dzia­ła­nia prze­śla­do­wa­niom wszyst­kich kobiet. Wspie­ra­nie Pale­sty­ny w star­ciu z oku­pan­tem to opo­wie­dze­nie się po stro­nie tych, któ­re wal­czą o swo­je pra­wa do zie­mi, wol­no­ści i god­no­ści, a nie, jak sądzi, cho­ciaż­by femi­ni­stycz­na influ­en­cer­ka, Kaya Szul­czew­ska, „selek­tyw­ną moral­no­ścią lewi­cy”. Soli­dar­ność mię­dzy­na­ro­do­wa i wspie­ra­nie kobiet doświad­cza­ją­cych prze­mo­cy i opre­sji to nasz obo­wią­zek. Ham­dan, Wil­czyń­ska i Sule­iman zwra­ca­ją uwa­gę na to, że femi­nizm nie może być spro­wa­dzo­ny jedy­nie do abs­trak­cyj­nych kon­cep­cji, ale musi uwzględ­niać kon­kret­ne kon­tek­sty spo­łecz­no-poli­tycz­ne. To, co uzna­je się nie­kie­dy za femi­ni­stycz­ny postęp, może oka­zać się nie­ade­kwat­ne w obli­czu opre­sji, oku­pa­cji czy wyzysku. 

Naj­le­piej pod­su­mu­je to wpis, któ­ry na swo­ich pro­fi­lach w mediach spo­łecz­no­ścio­wych udo­stęp­ni­ła filo­zof­ka, Tithi Bhattacharya:

To ludo­bój­stwo nie jest arbi­tral­ne. Izra­el celu­je w dwie kate­go­rie two­rze­nia życia: 1. insty­tu­cje repro­duk­cji spo­łecz­nej — szko­ły i szpi­ta­le; 2. przy­szłe poko­le­nie — dzie­ci. Izra­el chce wyeli­mi­no­wać nie tyl­ko życie, ale tak­że zdol­ność do repro­duk­cji przy­szłe­go życia. Dla­te­go my, femi­nist­ki i anty­ra­sist­ki, wal­czy­my o zaprze­sta­nie zabi­ja­nia, czy­li o zawie­sze­nie bro­ni. Ale nie może­my na tym poprze­stać. Musi­my koniecz­nie prze­rwać oku­pa­cję. Chce­my, by w Pale­sty­nie było ŻYCIE, a nie tyl­ko zaprze­sta­nie zabi­ja­nia [21].


Bibliografia:

[1] Fun­da­cja Pol­skie Cen­trum Pomo­cy Mię­dzy­na­ro­do­wej (2023). Pale­sty­na: wspar­cie sys­te­mu ratow­nic­twa medycz­ne­go. Pobra­ne z: https://pcpm.org.pl/pomoc-rozwojowa-i-humanitarna/palestyna-wsparcie-systemu-ratownictwa-medycznego/ 

[2] Sho­al Col­lec­ti­ve (2023). Inte­rviews with Radi­cal Pale­sti­nian Women (wyd. 3). Acti­ve Distri­bu­tion, s. 103.

[3] Daw­son B. (2023, 18 paź­dzier­ni­ka). Rishi Sunak tells Isra­eli PM Ben­ja­min Neta­ny­ahu: ‘We want you to win’. Poli­ti­co. Pobra­ne z: https://www.politico.eu/article/rishi-sunak-uk-to-visit-israel-amidst-increasing-conflict/

[4] Levy D. (2020, 29 czerw­ca). Isra­el beco­mes the 8th Nor­dic Model coun­try as it imple­ments its Pro­hi­bi­tion of Con­sump­tion of Pro­sti­tu­tion Servi­ces Act. Nor­dic Model Now! Pobra­ne z: https://nordicmodelnow.org/2020/06/29/israel-becomes-the-8th-nordic-model-country-as-it-implements-its-prohibition-of-consumption-of-prostitution-services-act/

[5] Nefesh B’Nefesh. LGBTQ and Same-Sex Couples in Isra­el. Pobra­no z: https://www.nbn.org.il/life-in-israel/government-services/lgbtq-and-same-sex-couples-in-israel/

[6] Scha­efer B. (2014, 22 lute­go). Isra­eli Mili­ta­ry One of the World’s Most LGBT Frien­dly, Report Says. Haaretz. Pobra­ne z: https://www.haaretz.com/2014-02-22/ty-article/.premium/idf-one-of-worlds-most-lgbt-friendly/0000017f-f8b2-d2d5-a9ff-f8be12420000 

[7] Weiss B. (2023, 10 paź­dzier­ni­ka). Now we know who would have looked at Jews sho­ved onto cat­tle cars and said, “Well, they did under­mi­ne the Ger­man eco­no­my.” Tho­se are the people today say­ing: “This is a justi­fied respon­se to the pro­vo­ca­tion of Isra­el exi­sting” [wpis]. X. https://x.com/bariweiss/status/1711781783933776059?s=20 

[8] Gotev G. (2022, 24 lute­go). In Putin’s words: Why Rus­sia inva­ded Ukra­ine. Eurac­tiv. Pobra­ne z: https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/in-putins-words-why-russia-invaded-ukraine/ 

[9] Sta­ti­sta Rese­arch Depart­ment (2023, 8 lute­go). Com­pa­ri­son of the mili­ta­ry capa­bi­li­ties of Rus­sia and Ukra­ine as of 2023. Sta­ti­sta. Pobra­ne z: https://www.statista.com/statistics/1296573/russia-ukraine-military-comparison/

[10] Czer­miń­ski J. (2023, 10 listo­pa­da). Anna Maria Żukow­ska porów­nu­je Hamas do UPA. „Sce­ny jak pod­czas masa­kry na Woły­niu”. Rzecz­po­spo­li­ta. Pobra­ne z: https://www.rp.pl/konflikty-zbrojne/art39387091-anna-maria-zukowska-porownuje-hamas-do-upa-sceny-jak-podczas-masakry-na-wolyniu

[11] Bin­del J. (2022, 8 mar­ca). How Ukra­inian women will suf­fer. Unherd. Pobra­ne z: https://unherd.com/2022/03/how-ukrainian-women-will-suffer/

[12] Shrier A. (2023, 10 paź­dzier­ni­ka). Pic­tu­re being a Jewish col­le­ge kid an Ame­ri­can uni­ver­si­ty today. You sup­por­ted #Blac­kLi­ve­sMat­ter in 2020, raised the Ukra­nian flag in 2022. Now, 1,000 inno­cent Jewish civi­lians are but­che­red. X. https://x.com/AbigailShrier/status/1711841861885702358?s=20 

[13] Bin­del J. (2016, 27 paź­dzier­ni­ka). How Arab and Jewish femi­ni­sts uni­te to fight sexu­al vio­len­ce and patriar­chy in Isra­el. Inter­na­tio­nal Busi­ness Times UK. Pobra­ne z: https://www.ibtimes.co.uk/how-arab-jewish-feminists-unite-fight-sexual-violence-patriarchy-israel-1588589

[14] Simons J.W. (2023, 4 listo­pa­da). There’s been a lot of sick stuff today. But this? A cele­bra­tion of the bul­l­do­zer bre­aking down the fen­ce that led to the rape, mur­der, behe­ading and muti­la­tion of men, woman and chil­dren? In LONDON? Cle­ar glo­ri­fi­ca­tion of Hamas. X. https://x.com/JakeWSimons/status/1720838599451582575?s=20 

[15] Bart­kie­wicz A. (2023, 13 listo­pa­da). Stre­fa Gazy: Naj­więk­szy szpi­tal w Gazie prze­stał dzia­łać, nowo­rod­ki umie­ra­ją. Rzecz­po­so­po­li­ta. Pobra­ne z: https://www.rp.pl/konflikty-zbrojne/art39393501-strefa-gazy-najwiekszy-szpital-w-gazie-przestal-dzialac-noworodki-umieraja

[16] Biu­ro Naro­dów Zjed­no­czo­nych ds. Koor­dy­na­cji Pomo­cy Huma­ni­tar­nej (2023, 24 paź­dzier­ni­ka). Hosti­li­ties in the Gaza Strip and Isra­el | Flash Upda­te #18. OCHA. Pobra­ne z: https://www.ochaopt.org/content/hostilities-gaza-strip-and-israel-flash-update-18

[16] Biu­ro Naro­dów Zjed­no­czo­nych ds. Koor­dy­na­cji Pomo­cy Huma­ni­tar­nej (2023, 24 listo­pad). Hosti­li­ties in the Gaza Strip and Isra­el | Flash Upda­te #44. OCHA. Pobra­ne z: https://www.ochaopt.org/content/hostilities-gaza-strip-and-israel-flash-update-44 

[17] Gilad Z. (1953-1992). The Pal­mach Book, t. 2. tłum. N. Mich­nik. ss. 924-925.
[18] Baro­ud R. (2017, 1 maja). How Israel’s vio­lent birth destroy­ed Pale­sti­ne. AlJa­ze­era. Pobra­ne z: https://www.aljazeera.com/features/2017/5/1/how-israels-violent-birth-destroyed-palestine 

[19] Empa­tia Distro (2023). Stop Czy­st­ce Etnicz­nej w Gazie. Face­bo­ok. https://www.facebook.com/events/675527641310629

[20] Sho­al Col­lec­ti­ve (2023). Inte­rviews with Radi­cal Pale­sti­nian Women (wyd. 3). Acti­ve Distri­bu­tion, s. 63.[21] Bhat­ta­cha­rya T. (2023, 14 listo­pa­da). This geno­ci­de is not arbi­tra­ry. Isra­el is tar­ge­ting two cate­go­ries of life­ma­king (…). Face­bo­ok. https://www.facebook.com/dr.bhattacharya1867/posts/pfbid02DTF2ZrGGepysHYcbJ2sdc3mtigu18A6jg7on39pYU9AM62EXTCsnsgmadEraV61Rl