Tłumaczenie tekstu Romaina Tiqueta, Prostitution in a colonial setting.
Wraz z podbojem terytorialnym imperialistyczne administracje podjęły próbę kontroli prywatnych i seksualnych aspektów życia rdzennej ludności, aby narzucić im nowy moralny porządek. Kolonizatorzy przynieśli ze sobą białą, męską dominację, którą zniewolili rdzenne kobiety. Tereny, których jeszcze nie zajęli, nazywali „dziewiczymi” – dopóki ich nie okradli, nie podbili i nie zawłaszczyli. W tym kontekście kwestia prostytucji – a więc fizycznego podboju „nieznanych” kolonizatorom ciał – nie była bynajmniej marginalna. Stała się ona interesem władz.
Od „podboju” do władzy terytorialnej: ewolucja prostytucji w koloniach
W wyniku kolonizacji prostytucja sięgnęła nowych horyzontów. Pojawiała się tam, gdzie funkcjonowały baraki wojskowe, aby kobiety „były dostępne do użytku mężczyzn”. W Algierii prostytucja została uregulowana w 1831 roku – kobiety były rejestrowane przez policję, powstały też wojskowe domy publiczne (fr. BMC, bordel militaire de campagne). Analogiczna sytuacja miała miejsce w okupowanych przez Wielką Brytanię Indiach wraz z zawarciem tzw. Cantonments Act (reformy prawnej regulującej działalność stałych obozów wojskowych), który sankcjonował powstawanie burdeli lub chakli (chakla to zwyczajowa nazwa burdeli na terenie Indii i Pakistanu) na brytyjskich terenach wojskowych.
W wyniku nadreprezentacji mężczyzn w europejskim świecie (względem liczby kobiet), relacje białego mężczyzny z „rdzenną” kobietą były akceptowane przez większość XVIII wieku – w niektórych przypadkach dozwolone były nawet małżeństwa. W 1842 na 1000 białych mężczyzn przypadały 474 kobiety. Współżycie było powszechne, a kobiety nazywano potulnie „małymi żonami” – bibis w Imperium Brytyjskim, signares w Senegalu i nyai we wschodnich Indiach okupowanych przez Holendrów. Prostytucja była powszechnie akceptowana jako sposób na spełnienie męskich potrzeb. Podobnie jak w rodzinnych stronach kolonizatorów, prostytucji towarzyszyła debata na temat regulacji prawnej oraz medycznych aspektów przemysłu.
Regulacja prostytucji w koloniach: więzienie i kontrola zdrowia
Kontrola prostytucji nie była niczym nowym – takie praktyki uprawiano już w Europie. W 1865 roku kodeks Pisanelli uznał prostytucję w Erytrei za przestępstwo, tak jak to miało miejsce już wcześniej we Włoszech. We francuskich i brytyjskich koloniach stało się podobnie, a prostytucja zaczęła być regulowana. Początkowo miała funkcjonować w małych społecznościach i być monitorowana przez administrację, w tym przez kontrole policyjne i medyczne. W Tonkinie, po pięciu latach bycia pod francuskim protektoratem, powstał specjalny oddział policyjny poświęcony prostytucji.
Dla Europejczyków liczył się medyczny i zdrowotny aspekt prostytucji, ponieważ dominowało przeświadczenie, że to prostytutki są odpowiedzialne za przenoszenie chorób wenerycznych. Na początku lat 50. XVIII wieku w Senegalu powstały specjalne przychodnie, a w holenderskich Indiach organizowano wizyty profilaktyczne w celu walki z kiłą. W części Indii okupowanych przez Imperium Brytyjskie wprowadzono ustawy, które nadały prostytutkom specjalny status, zmuszający je do leczenia w wydzielonych, zamkniętych placówkach w celu zapobiegania powstania epidemii chorób wenerycznych. W Kongu belgijskim prawne regulacje pojawiły się względnie późno, bo w 1909, a wprowadzono je właśnie ze strachu przed chorobami.
Walka z chorobami wenerycznymi miała na celu przede wszystkim ochronę białego społeczeństwa przed zagrożeniem epidemiologicznym. Jednak regulacje te, poza aspektem zdrowotnym, miały też inne, polityczne motywacje, związane z tworzeniem hierarchii opartej na pochodzeniu i rasie. Handlowanie prostytutkami z Europy w Azji było powszechne w XIX wieku – pod warunkiem, że były one przeznaczone dla białych mężczyzn. Wzbudziło to jednak w Europie strach przed porwaniami młodych kobiet, tym samym doprowadzając do kryminalizacji prostytucji, co później, w 1912 roku, wprowadzono również na terenie Indii brytyjskich.
Kolonialne zapędy miały też swój wpływ na kobiety z rdzennych społeczności. Przykładowo we wschodniej Azji rozwinął się handel kobietami porwanymi z najbiedniejszych rejonów Japonii. Kobiety te trafiały do wschodniej części Rosji, Malezji, brytyjskich i holenderskich Indii oraz francuskich Indochin. Jako że kobiety były „dostępne” tak dla chińskich kupców, jak i europejskich kolonizatorów, zapewniło im to w kolonialnej hierarchii przemysłu seksualnego pozycję pomiędzy Europejkami a kobietami z lokalnych społeczności.
Przyznanie się do porażki: niepowodzenie w kontrolowaniu kolonialnej prostytucji
Administracja kolonialna chętnie wykorzystywała miejscowe praktyki handlu seksem dla zwiększenia swojej kontroli. W praktyce jednak prawa te często nie przynosiły spodziewanych rezultatów z powodu nieznajomości lokalnych nawyków w rzeczywistości kolonialnej, co uniemożliwiało efektywne zarządzanie przemysłem. W efekcie proceder handlu seksem zmieniał się, prowadząc do prób łamania zasad mających regulować prostytucję. Wiele publikacji na temat afrykańskich ménagères zwraca uwagę na istnienie relacji między białymi mężczyznami a kolonizowanymi kobietami, które wychodziły poza ramy przemysłu seksualnego. Choć kobiety i tak redukowane były do roli kochanek, związki te przybierały formę kohabitacji – było tak między innymi w przypadku tzw. domowych konkubin. Ta forma posiadania kobiet została zdelegalizowana w 1905 w Imperium Niemieckim i w 1909 w koloniach brytyjskich.
Od lat 20. XX wieku kwestia prostytucji w koloniach nabrała politycznego charakteru, co zapoczątkowało mobilizację kobiet na podbitych terenach. Przykładem takiego sprzeciwu są spotkania 40 inicjatyw feministycznych z Syrii i Libanu z urzędnikami w Bejrucie, które poskutkowały formalnym potępieniem prostytucji. Powstała w 1919 Liga Narodów przyjęła rezolucję o kontrolowaniu handlu kobietami i dziećmi. Trzydzieści lat później, Organizacja Narodów Zjednoczonych uznała prostytucję za „sprzeczną z godnością i wartością jednostki ludzkiej”. Mimo administracyjnych starań i sprzeciwu pierwszych organizacji nacjonalistycznych, prostytucja – symbol kolonialnej dominacji – nie przestała istnieć.
Próby regulacji handlu seksem we Francuskiej Afryce Zachodniej (AOF) są tego najlepszym przykładem. Dotyczące prostytucji prawo Marthy Richard z kwietnia 1946 roku weszło w życie w grudniu tego samego roku na terenie federacji AOF. Postulowało ono zamykanie domów publicznych (fr. maisons de tolérance) – inaczej niż w regionie Maghrebu, gdzie pozostały one legalne – jak również powstrzymywanie stręczycielstwa i uznanie go za przestępstwo. Jednakże przewidziane w AOF wdrożenie dokumentacji zdrowotnej i socjalnej dotyczącej prostytucji nie doszło do skutku. Działania federacji uniemożliwiały więc jakąkolwiek kolonialną kontrolę nad prostytucją i doprowadziły do rozwinięcia się podziemnego przemysłu seksualnego, z którym deklarowała się walczyć.
Prostytucja miała się dobrze przez cały okres okupacji, szczególnie podczas walk o niepodległość, gdy Indochiny i Algieria powróciły do otwierania ogromnych domów publicznych. Po odzyskaniu niepodległości w niektórych krajach domy publiczne zostały zdelegalizowane, co stanowiło symboliczny akt nowych postkolonialnych władz.
Tłumaczenie: Gabe Wilczyńska
Bibliografia
Blanchard, Pascal, Blancel, Nicolas, Boëtsch, Gilles, Taraud, Christelle, Dominic, Thomas, eds., Sexe, race et colonies (Paris: La Découverte, 2018).
Stoler, Ann Laura, Carnal Knowledge and Imperial Power: Race and the Intimate in Colonial Rule (Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, 2002).
Taraud, Christelle, La prostitution coloniale, Algérie, Tunisie, Maroc (1830-1962) (Paris: Payot, 2003).
Tracol-Huynh, Isabelle, “La prostitution au Tonkin colonial, entre races et genres,” Genre, sexualité & société (online) 2 (2009), published online on January 16, 2010, accessed on August 24, 2018.
_Tłumaczenie tekstu autorstwa Romaina Tiqueta, Prostitution in a colonial setting (opublikowanego w Encyclopédie d’histoire numérique de l’Europe [online], ISSN 2677-6588, published on 22/06/20, consulted on 01/01/2022, https://ehne.fr/en/node/12446). Tiquet jest badaczem na Wydziale Historii Uniwersytetu w Genewie. Obecnie pracuje nad komparatystycznym podejściem do dekolonizacji w Afryce Zachodniej.