Protesty w Iranie a obrona praw kobiet

Poniż­szy list jest tłu­ma­cze­niem publi­ka­cji, któ­ra ory­gi­nal­nie poja­wi­ła się na stro­nie defendingwomen-defendingrights.org.

---

Od począt­ku maso­wych pro­te­stów po śmier­ci w aresz­cie Mah­sy Ami­ni, któ­ra zosta­ła aresz­to­wa­na przez poli­cję do spraw moral­no­ści za nie­wła­ści­wie noszo­ny hidżab, aresz­to­wa­no dzie­siąt­ki zwy­kłych oby­wa­te­lek i obroń­czyń praw czło­wie­ka. Pro­te­sty te są o tyle istot­ne, że po raz pierw­szy spo­łe­czeń­stwo pro­te­stu­je, by doma­gać się praw dla kobiet i odpo­wie­dzial­no­ści za śmierć kobie­ty w aresz­cie. Oso­by pro­te­stu­ją­ce prze­ciw­ko śmier­ci Mah­sy wyra­zi­ły kil­ka żądań, m.in. pocią­gnię­cie poli­cji do odpo­wie­dzial­no­ści za jej śmierć w aresz­cie, likwi­da­cji poli­cji ds. moral­no­ści i znie­sie­nia prze­pi­sów doty­czą­cych obo­wiąz­ko­we­go hidżabu.

W mia­rę nara­sta­nia pro­te­stów dołą­cza­ły do nich inne oso­by z róż­ny­mi żąda­nia­mi i zarzu­ta­mi. Dołą­czy­ły do nich tak­że oso­by z żąda­nia­mi eko­no­micz­ny­mi, oby­wa­te­le mają­cy dość korup­cji i prze­mo­cy ze stro­ny pań­stwa oraz oso­by doma­ga­ją­ce się demo­kra­cji i zmian poli­tycz­nych. Jed­nak duża licz­ba kobiet obec­nych w tych pro­te­stach i głów­ne hasło pro­te­stu­ją­cych „Kobie­ta, Życie, Wol­ność” są bar­dzo waż­ne, ponie­waż odzwier­cie­dla­ją ich femi­ni­stycz­ny cha­rak­ter. Po pro­te­stach bez­pre­ce­den­so­wa licz­ba obroń­czyń praw czło­wie­ka, dzien­ni­ka­rek oraz dzia­ła­czek poli­tycz­nych, oby­wa­tel­skich i spo­łecz­nych zosta­ła aresz­to­wa­na w ramach dzia­łań pre­wen­cyj­nych mają­cych na celu kon­tro­lę roz­prze­strze­nia­nia się i kon­ty­nu­acji kra­jo­wych pro­te­stów. Ponie­waż żąda­nia pro­te­stu­ją­cych mają cha­rak­ter femi­ni­stycz­ny i sku­pia­ją się na kobie­tach, dzia­łacz­ki femi­ni­stycz­ne i obroń­czy­nie praw czło­wie­ka (WHRD) były w ostat­nich dniach szcze­gól­nie ata­ko­wa­ne. Wśród nich są rów­nież akty­wist­ki stu­denc­kie, któ­re pro­wa­dzi­ły pro­te­sty na tere­nie uni­wer­sy­te­tów. Cią­głe aresz­to­wa­nia WHRD i ta maso­wa roz­pra­wa są szcze­gól­nie nie­po­ko­ją­ce, bio­rąc pod uwa­gę dużą licz­bę obroń­czyń praw czło­wie­ka, któ­re już prze­by­wa­ją w wię­zie­niach, odby­wa­jąc dłu­gie kary pozba­wie­nia wol­no­ści lub ocze­ku­jąc na wyko­na­nie wyroków.

W niniej­szym rapor­cie FEMENA opra­co­wa­ła wstęp­ną listę zatrzy­ma­nych WHRD na pod­sta­wie wia­ry­god­nych donie­sień, w tym wia­do­mo­ści lub postów w mediach spo­łecz­no­ścio­wych od zaufa­nych osób, człon­ków rodzin i kole­gów. Zda­je­my sobie spra­wę, że już teraz licz­by są znacz­nie wyż­sze niż to, co udo­ku­men­to­wa­ne w tym rapor­cie, ale pro­ce­sy spra­woz­daw­cze i doku­men­ta­cyj­ne są powol­ne, zwłasz­cza w przy­pad­ku tych doty­czą­cych WHRD, któ­re są mniej zna­ne. Prze­wi­du­je­my rów­nież, że licz­by te będą rosły.

Szcze­gól­nie waż­ne jest two­rze­nie list wcze­śnie, jako spo­sób na pod­kre­śle­nie aresz­to­wa­nia mniej zna­nych WHRD. W ten spo­sób mię­dzy­na­ro­do­we orga­ni­za­cje praw czło­wie­ka mogą być świa­do­me aresz­to­wań i nadal anga­żo­wać się w śle­dze­nie ich spraw w nad­cho­dzą­cych tygo­dniach i mie­sią­cach. FEMENA będzie aktu­ali­zo­wać listę w mia­rę moż­li­wo­ści, aby uwzględ­nić nazwi­ska kolej­nych WHRD, któ­re zosta­ły aresz­to­wa­ne oraz infor­ma­cje o wszyst­kich WHRD, któ­re zosta­ły uwol­nio­ne. Zwra­ca­my się do mię­dzy­na­ro­do­wych orga­ni­za­cji praw czło­wie­ka i orga­nów ONZ o zobo­wią­za­nie się do śle­dze­nia tych spraw i wywar­cia pre­sji na irań­skie wła­dze do uwol­nie­nia dzia­ła­czek, a tak­że zwy­kłych oby­wa­te­lek aresz­to­wa­nych w trak­cie protestów.

Według donie­sień pięć WHRD, Fara­nak Rafiee, Bahar Zan­gi­band, Aza­deh Jama’ati, Mah­roo Heday­ati, Baran Sae’di, wszyst­kie będą­ce człon­ki­nia­mi Jiva­no Women’s Orga­ni­za­tion zosta­ły aresz­to­wa­ne w dniu 19 wrze­śnia 2022 roku, po wezwa­niu przez siły bez­pie­czeń­stwa w mie­ście Sanan­daj w pro­win­cji Kurdystan.

Jiva­no Women’s Orga­ni­za­tion jest nie­za­leż­ną ini­cja­ty­wą sku­pio­ną na pro­mo­wa­niu rów­no­ści płci w Kur­dy­sta­nie. Ta nie­za­leż­na gru­pa reali­zu­je dzia­ła­nia od 2020 roku, sku­pia­jąc się na zapo­bie­ga­niu i eli­mi­no­wa­niu prze­mo­cy wobec kobiet oraz pro­mo­wa­niu rów­no­ści. W cią­gu ostat­nich dwóch lat człon­ki­nie tej orga­ni­za­cji poza­rzą­do­wej zor­ga­ni­zo­wa­ły m.in. spo­tka­nia femi­ni­stycz­ne, gru­py edu­ka­cyj­ne na temat femi­ni­zmu i rów­no­ści płci oraz pro­wa­dzi­ły dzia­ła­nia zwięk­sza­ją­ce świa­do­mość na temat wie­lu kwe­stii, zwłasz­cza prze­mo­cy wobec kobiet i kobietobójstwa.

Ataki na Kurdyjki

Kur­dyj­skie WHRD sta­ły się szcze­gól­nym celem ata­ków po śmier­ci w aresz­cie Mah­sy Ami­ni, któ­ra sama była Kur­dyj­ką. Pro­te­sty wybu­chły naj­pierw w mie­ście Saqqez, czy­li rodzin­nym mie­ście Mah­sy Ami­ni, jed­nak szyb­ko roz­prze­strze­nia­jąc się na inne kur­dyj­skie mia­sta, a następ­nie na cały kraj.

Evin Rasti, dzia­łacz­ka na rzecz praw kobiet z Mari­van zosta­ła aresz­to­wa­na 19 wrze­śnia 2022 roku i zabra­na w nie­zna­ne miej­sce. Siły bez­pie­czeń­stwa skon­fi­sko­wa­ły tele­fo­ny komór­ko­we wszyst­kich człon­ków jej rodziny.

Nad­zo­ro­wa­ne i narażone

Pro­te­sty po śmier­ci Mah­sy Ami­ni roz­prze­strze­ni­ły się na mniej­sze i kon­ser­wa­tyw­ne mia­sta, z któ­rych nie­któ­re rzad­ko anga­żo­wa­ły się w pro­te­sty. WHRD uczest­ni­czą­ce w pro­te­stach nara­żo­ne są na nie­bez­pie­czeń­stwo, ponie­waż są regu­lar­nie inwi­gi­lo­wa­ne. Jed­nak dla osób z małych miast to ryzy­ko jest większe.

Leila Abba­si, WHRD w mie­ście Bijar w Kur­dy­sta­nie zosta­ła aresz­to­wa­na 20 wrze­śnia we wła­snym domu. Jej zatrzy­ma­nie jest zwią­za­ne z udzia­łem w anty­rzą­do­wych protestach.

Man­so­ureh Mousa­vi, pro­fe­sor­ka uni­wer­sy­tec­ka, socjo­loż­ka i WHRD zosta­ła aresz­to­wa­na 20 wrze­śnia 2022 roku w jej rodzin­nym mie­ście Mash­had. Siły bez­pie­czeń­stwa wtar­gnę­ły do miej­sca zamiesz­ka­nia badacz­ki, skon­fi­sko­wa­ły jej lap­top i pisma. Nie jest jasne, gdzie jest prze­trzy­my­wa­na. Bada­nia Man­so­ureh Mousa­vi sku­pia­ją się na socjo­lo­gii cia­ła i obej­mu­ją kwe­stie takie jak sek­su­al­ność nasto­lat­ków, nasto­let­nie mat­ki, rela­cje sek­su­al­ne, men­stru­acja czy repre­sja sek­su­al­nych pragnień.

Regularne zagrożenia i represje

21 wrze­śnia 2022 roku kur­dyj­sko-irań­ska WHRD, Zhi­na Moda­res Gor­ji zosta­ła aresz­to­wa­na w mie­ście Sanan­daj. Pod­czas roz­mo­wy tele­fo­nicz­nej ze swo­ją rodzi­ną 25 wrze­śnia Zhi­na wyja­śni­ła, że ona i dzie­sięć innych osób były prze­trzy­my­wa­ne w cen­trum zatrzy­mań dla mło­dzie­ży w Sanan­daj w prze­ra­ża­ją­cych warun­kach. W sprze­ci­wie wobec złe­go i bru­tal­ne­go trak­to­wa­nia złym warun­kom wię­zien­nym ogło­si­ła, że pla­nu­je roz­po­cząć strajk głodowy.

Zhi­na napi­sa­ła poru­sza­ją­cy utwór o śmier­ci Mah­sy Ami­ni i zade­kla­ro­wa­ła, że będzie pro­te­sto­wać prze­ciw­ko temu nie­spra­wie­dli­we­mu zabój­stwu i będzie nadal wal­czyć o żąda­nia kobiet. Nie­dłu­go potem zosta­ła aresz­to­wa­na. Zhi­na jest dłu­go­let­nią akty­wist­ką, a jej pra­ca kon­cen­tro­wa­ła się na zapo­bie­ga­niu prze­mo­cy wobec kobiet. Zhi­na pro­wa­dzi księ­gar­nię w swo­im mie­ście i była aktyw­ną człon­ki­nią Kam­pa­nii Milio­na Pod­pi­sów w Sanandaj.

Po zabi­ciu Mah­sy Ami­ni kobie­ta była zastra­sza­na przez siły bez­pie­czeń­stwa przy wie­lu oka­zjach. Kon­tak­to­wa­li się z nią przez tele­fon i poja­wia­li się w jej miej­scu pra­cy. Ostrze­ga­li ją, aby nie kon­ty­nu­owa­ła swo­je­go dzia­ła­nia i aby nie bra­ła udzia­łu w pro­te­stach, w prze­ciw­nym razie gro­zi jej aresztowanie.

Aresztowane na protestach

Leila Saqe­zi (zna­na rów­nież jako Leila Pah­sai), WHRD z Kur­dy­sta­nu, zosta­ła aresz­to­wa­na w czwar­tek, 22 wrze­śnia 2022 roku, na Pla­cu Aza­di w Sanan­daj. Nie jest jasne, gdzie jest prze­trzy­my­wa­na. Leila ma tytuł magi­stra z socjo­lo­gii i pra­cu­je nad pra­wa­mi kobiet i aktyw­no­ścią oby­wa­tel­ską kobiet.

Mozh­gan Kavu­si, kur­dyj­ska badacz­ka, pisar­ka i doku­men­ta­list­ka zosta­ła aresz­to­wa­na 22 wrze­śnia 2022 roku w swo­im rodzin­nym mie­ście Now­shahr w pro­win­cji Mazan­da­ran. Mozh­gan Kavu­si zosta­ła aresz­to­wa­na pod­czas pro­te­stów rów­nież w listo­pa­dzie 2019 roku. Zosta­ła oskar­żo­na o pro­pa­gan­dę prze­ciw­ko pań­stwu, zakłó­ca­nie porząd­ku publicz­ne­go oraz przy­na­leż­ność do grup anty­pań­stwo­wych. Ska­za­no ją na 30 mie­się­cy wię­zie­nia. Mozh­gan opu­bli­ko­wa­ła dwie książ­ki i wyre­ży­se­ro­wa­ła film doku­men­tal­ny „Hiva”.

Aresztowanie dziennikarki, która ujawniła historię Mahsy

Nilo­ufar Hame­di, irań­ska WHRD i pro­mi­nent­na dzien­ni­kar­ka dzien­ni­ka Sha­rq, zosta­ła aresz­to­wa­na w swo­im domu w Tehe­ra­nie w czwar­tek, 22 wrze­śnia 2022 roku. W ostat­nich latach Nilo­ufar two­rzy­ła waż­ne rela­cje doty­czą­ce łama­nia praw kobiet. Jej spra­woz­da­nia odgry­wa­ły klu­czo­wą rolę w ujaw­nie­niu pro­ble­mów, z jaki­mi mie­rzą się kobie­ty w Ira­nie. W swo­ich rela­cjach Nilo­ufar poru­sza­ła takie tema­ty jak zakaz wstę­pu kobiet na sta­dio­ny, kobie­to­bój­stwo, auto­no­mia cie­le­sna kobiet czy obo­wią­zek nosze­nia hidżabu.

Nilo­ufar zre­la­cjo­no­wa­ła rów­nież bru­tal­ne zacho­wa­nie poli­cji do spraw moral­no­ści wobec pew­nej kobie­ty i jej rodzi­ny, któ­ra wybra­ła się na poran­ny spa­cer w par­ku Par­di­san w Tehe­ra­nie. W cza­sie tej kon­fron­ta­cji poli­cja wystrze­li­ła dzie­sięć poci­sków i zra­ni­ła męża tej kobie­ty. Rela­cja Nilo­ufar z tego zda­rze­nia wywo­ła­ła publicz­ne obu­rze­nie w kwe­stii obo­wiąz­ko­we­go hidża­bu oraz bru­tal­nych prak­tyk sto­so­wa­nych przez poli­cję ds. moral­no­ści. Nilo­ufar była pierw­szą dzien­ni­kar­ką, któ­ra opi­sa­ła histo­rię Mah­sy Ami­ni, gdy ta leża­ła w szpi­ta­lu w Kasrze będąc w śpiącz­ce. Opu­bli­ko­wa­ła też pierw­sze zdję­cia Mah­sy i jej rodzi­ny w mediach społecznościowych.

Żądania rozliczenia policji 

Śmierć Mah­sy Ami­ni zapo­cząt­ko­wa­ła ogrom­ny gniew, któ­ry dopro­wa­dził do maso­wych pro­te­stów w całym kra­ju. Doszło do tego czę­ścio­wo dla­te­go, że bar­dzo wie­le kobiet ma podob­ne doświad­cze­nia zwią­za­ne z aresz­to­wa­nia­mi, upo­ko­rze­nia­mi i prze­mo­cą z rąk poli­cji ds. moral­no­ści. Poli­cja ta nie tyl­ko bru­tal­nie trak­tu­je oby­wa­tel­ki, ale nawet bez­kar­nie je zabija.

Nagło­śnie­nie histo­rii Mah­sy przez media infor­ma­cyj­ne w Ira­nie pomo­gło w dotar­ciu z tą histo­rią dalej. Pomi­mo gróźb, jej rodzi­na wypo­wia­da­ła się w mediach na tere­nie kra­ju i poza nim. Jej bli­scy kon­se­kwent­nie zaprze­cza­li infor­ma­cjom poda­wa­nych przez wła­dze, że Mah­sa zmar­ła w wyni­ku ist­nie­ją­cych wcze­śniej pro­ble­mów zdro­wot­nych, któ­re spo­wo­do­wa­ły u niej atak ser­ca. Rodzi­na Ami­ni zacię­cie wzy­wa do pocią­gnię­cia poli­cji do odpowiedzialności.

Aby stłu­mić pro­te­sty wywo­ła­ne gnie­wem oby­wa­te­li, poli­cja uży­wa prze­mo­cy, raniąc, a nawet zabi­ja­jąc oso­by w nich uczest­ni­czą­ce. W związ­ku z tym ocze­ku­je­my, że ludzie nadal będą doma­gać się pocią­gnię­cia poli­cji do odpo­wie­dzial­no­ści za nad­mier­ne uży­wa­nie prze­mo­cy i zabi­ja­nie pro­te­stu­ją­cych. Ta kwe­stia musi zwięk­szyć swój zasięg poprzez obroń­czyń praw i ich orga­ni­za­cje w kra­ju i na are­nie międzynarodowej.