Traumy dzieciństwa budują rynek prostytucji

Psy­chi­ka i cia­ło są ze sobą nie­ro­ze­rwal­nie połą­czo­ne, sta­no­wią inte­gral­ną całość ludz­kiej pod­mio­to­wo­ści. Rynek pro­sty­tu­cji uprzed­mia­ta­wia­jąc cie­le­sność, odbie­ra ludziom, a zwłasz­cza kobie­tom, kawa­łek ich toż­sa­mo­ści poprzez znie­kształ­ca­nie spo­so­bu, w jaki same sie­bie postrze­ga­ją. Egzy­sten­cja kobiet z per­spek­ty­wy seks­biz­ne­su spro­wa­dzo­na jest do roli narzę­dzia zaspo­ka­ja­ją­ce­go potrze­by innych kosz­tem wła­snych ambi­cji, pre­fe­ren­cji i pasji.

Kwe­stia sprze­da­ży wła­sne­go cia­ła trak­to­wa­na jest przez nie­któ­rych w kate­go­rii wol­ne­go wybo­ru, któ­re­go kobie­ty doko­nu­ją z peł­ną świa­do­mo­ścią. Część libe­ral­ne­go śro­do­wi­ska postrze­ga lega­li­za­cję pro­sty­tu­cji jako urze­czy­wist­nie­nie pra­wa każ­de­go czło­wie­ka zarów­no do kon­sump­cji sek­su, jak i jego sprze­da­ży. Mówi się, że pro­sty­tu­cja jest zawo­dem, któ­re­go moż­na się pod­jąć dobro­wol­nie i zupeł­nie świa­do­mie [1]. Jed­nak czy oso­ba zmu­szo­na do pro­sty­tu­cji, może być trak­to­wa­na jako w peł­ni nie­za­leż­na jed­nost­ka? Czy patriar­chal­na kul­tu­ra, nada­ją­ca męż­czyź­nie pra­wo do pod­po­rząd­ko­wa­nia sobie kobie­ty, pozwa­la jej w peł­ni decy­do­wać o swo­jej sek­su­al­no­ści? Do gro­na tra­gicz­nych i przy­krych oko­licz­no­ści, któ­re odbie­ra­ją kobie­tom moż­li­wość podej­mo­wa­nia dzia­łań nie­na­ru­sza­ją­cych ich pod­mio­to­wo­ści, zali­czyć moż­na rów­nież trau­ma­tycz­ne prze­ży­cia i doświad­cze­nia z przeszłości.

Traumatyczne doświadczenia w dzieciństwie

To, co czę­sto wybrzmie­wa w wypo­wie­dziach prze­trwa­nek, kobiet w pro­sty­tu­cji oraz kobiet tkwią­cych w han­dlu ludź­mi w celach sek­su­al­nych, to ich nie­szczę­śli­we dzie­ciń­stwo — peł­ne trosk, bra­ku miło­ści i zro­zu­mie­nia czy nie­do­stat­ków eko­no­micz­nych. Ich prze­szłość czę­sto nazna­czo­na jest prze­mo­cą fizycz­ną, psy­chicz­ną czy sek­su­al­ną, a pro­sty­tu­cja jest kon­ty­nu­acją tych zjawisk.

Rze­czy­wi­ście, wej­ście w seks­biz­nes może być poprze­dzo­ne trau­ma­tycz­ną prze­szło­ścią. Pod poję­ciem trau­my kry­je się eks­po­zy­cja na śmierć lub jej groź­bę, poważ­ne obra­że­nia lub prze­moc na tle sek­su­al­nym, prze­ży­wa­na w spo­sób bez­po­śred­ni lub pośred­ni [2]. Doświad­cze­niem trau­ma­tycz­nym może być m.in. prze­moc fizycz­na, psy­chicz­na, sek­su­al­na, wszel­kie kata­stro­fy, wypad­ki, gwałt, napaść na tle sek­su­al­nym, han­del ludź­mi, tor­tu­ry czy wojna.

Obec­ność zda­rzeń trau­ma­tycz­nych u kobiet z doświad­cze­niem pro­sty­tu­cji potwier­dza sze­reg ana­liz nauko­wych. W austra­lij­skim bada­niu [3] spo­śród 71 kobiet w pro­sty­tu­cji tyl­ko jed­na nie zgło­si­ła trau­ma­tycz­ne­go zda­rze­nia w swo­im życiu, a 75% bada­nych przy­zna­ło, że dozna­ło pew­nej for­my mole­sto­wa­nia sek­su­al­ne­go jesz­cze przed ukoń­cze­niem 16. roku życia. Bada­nie prze­pro­wa­dzo­ne w 9 kra­jach wska­za­ło, że 59% spo­śród 854 bada­nych osób w pro­sty­tu­cji zgło­si­ło prze­moc fizycz­ną ze stro­ny opie­ku­na w dzie­ciń­stwie, a 63% odpo­wie­dzia­ło, że było mole­sto­wa­nych sek­su­al­nie jako dzie­ci [4]. Inne bada­nie wska­zu­je, że więk­szość kobiet w pro­sty­tu­cji (71%) doświad­czy­ła w dzie­ciń­stwie prze­mo­cy fizycz­nej lub sek­su­al­nej [5]. W bada­niach prze­pro­wa­dzo­nych w Mia­mi [6] spo­śród 278 kobiet pra­cu­ją­cych w prze­my­śle sek­su­al­nym aż 53% przy­zna­ło, że padło ofia­rą wyko­rzy­sty­wa­nia sek­su­al­ne­go jako dziecko. 

W bada­niu Melis­sy Far­ley i jej współ­pra­cow­ni­czek [4] 51% bada­nych osób w pro­sty­tu­cji przy­zna­ło, że w cią­gu życia było ofia­ra­mi trzech lub czte­rech róż­nych form prze­mo­cy (spo­śród wymie­nio­nych: wyko­rzy­sty­wa­nie sek­su­al­ne w dzie­ciń­stwie, prze­moc fizycz­na wobec dziec­ka, gwałt w pro­sty­tu­cji, napaść fizycz­na w pro­sty­tu­cji), 36% padło ofia­rą jed­ne­go lub dwóch rodza­jów, a tyl­ko 13% nie wska­za­ło doświad­cze­nia żad­nej z wymie­nio­nych form przemocy.

PTSD u kobiet w prostytucji

Jed­nym ze skut­ków prze­ży­tych traum może być Zespół Stre­su Poura­zo­we­go. PTSD to zabu­rze­nie cha­rak­te­ry­zu­ją­ce się eks­po­zy­cją na wyda­rze­nia trau­ma­tycz­ne oraz poja­wia­ją­cy­mi się w związ­ku z tym obja­wa­mi, taki­mi jak ponow­ne doświad­cza­nie trau­ma­tycz­ne­go wyda­rze­nia (np. natręt­ne wspo­mnie­nia, fla­sh­bac­ki), uni­ka­nie bodź­ców zwią­za­nych z trau­mą, otępienie/​negatywne zmia­ny w zakre­sie poznaw­czym i nastro­ju oraz nad­mier­ne pobu­dze­nie i nad­mier­na aktyw­ność. PTSD dia­gno­zo­wa­ne jest, gdy od kon­tak­tu ze stre­so­rem minął co naj­mniej mie­siąc [7]. Uciąż­li­wość tego zabu­rze­nia czę­sto nie pozwa­la  oso­bom cier­pią­cym na nie nor­mal­nie funk­cjo­no­wać w codzien­nym życiu ze wzglę­du na powta­rza­ją­ce się kosz­ma­ry, zabu­rze­nia snu, nawra­ca­ją­cy lęk i obja­wy depresyjne.

W bada­niu Roxburgh i współ­pra­cow­ni­czek [3] kry­te­ria PTSD wg DSM-IV speł­nia­ła pra­wie poło­wa (47%) pró­by bada­nych kobiet w pro­sty­tu­cji. W bada­niu prze­pro­wa­dzo­nym na 692 kobie­tach z doświad­cze­niem pro­sty­tu­cji z Kana­dy pra­wie poło­wa z nich (49%) zgło­si­ła, że choć raz zdia­gno­zo­wa­no u nich zabu­rze­nia zdro­wia psy­chicz­ne­go. Z kolei u 13% z nich posta­wio­no dia­gno­zę PTSD [5]. W bada­niach Hila­ry Sur­ratt i jej współ­pra­cow­ni­czek [6] spo­śród 278 kobiet uwi­kła­nych w seks­biz­nes ostre obja­wy stre­su poura­zo­we­go poja­wi­ły się u 69,2% kobiet sprze­da­ją­cych seks na uli­cach Miami.

Bada­nie prze­pro­wa­dzo­ne na tere­nie pię­ciu kra­jów (USA, Zambia, Tur­cja, Taj­lan­dia, RPA) wyka­za­ło, że 67% bada­nej pró­by pro­sty­tu­tek speł­nia­ło kry­te­ria dia­gno­stycz­ne PTSD [8]. Podob­ny zakres czę­sto­tli­wo­ści wystę­po­wa­nia stre­su poura­zo­we­go doty­czy wete­ra­nów wojen­nych [9].

Czynniki wpływające na wejście na rynek prostytucji

Trau­my, któ­re dźwi­ga­ją na swo­ich bar­kach kobie­ty, mogą więc zde­cy­do­wa­nie przy­czy­niać się do przy­szłe­go uwi­kła­nia w seks­biz­nes. Licz­ne bada­nia poka­zu­ją, że prze­moc, zanie­dba­nie i dys­funk­cje w rodzi­nie, a tak­że brak moż­li­wo­ści reali­za­cji pod­sta­wo­wych potrzeb mogą poprze­dzać wkro­cze­nie w prze­mysł sek­su­al­ny [10]. Bada­nie Brid­get Dia­mond-Welch i Anny Koslo­ski [11] wyka­za­ło, że wyko­rzy­sty­wa­nie sek­su­al­ne w dzie­ciń­stwie istot­nie zwięk­sza ryzy­ko sprze­da­ży wła­sne­go cia­ła na ryn­ku sek­su­al­nym. Prze­szłość ma fun­da­men­tal­ny wpływ na nasze decyzje. 

Wyko­rzy­sty­wa­nie sek­su­al­ne, mal­tre­to­wa­nie fizycz­ne oraz prze­moc psy­chicz­na sie­ją ogrom­ny zamęt w postrze­ga­niu sie­bie, kształ­to­wa­niu toż­sa­mo­ści oraz samo­oce­ny. Oso­by z histo­rią trau­my w dzie­ciń­stwie czę­ściej zgła­sza­ją niż­szą samo­oce­nę niż oso­by, któ­re takiej trau­my nie doświad­czy­ły [12, 13, 14]. U kobiet wyko­rzy­sta­nych sek­su­al­nie w dzie­ciń­stwie czę­ściej wystę­pu­ją dys­funk­cje sek­su­al­ne [15] czy obja­wy depre­syj­ne [16]. 

Postrze­ga­nie sie­bie w nega­tyw­ny spo­sób może uła­twiać wej­ście w prze­mysł sek­su­al­ny. Cie­le­sność prze­sta­je być nie­od­łącz­ną czę­ścią pod­mio­to­wo­ści czło­wie­ka, a sta­je się jedy­nie narzę­dziem, któ­re moż­na uszko­dzić, wysta­wić na nie­bez­pie­czeń­stwo czy po pro­stu sprze­dać. Ofia­ry trau­ma­tycz­nych doświad­czeń z dzie­ciń­stwa wyka­zu­ją zin­ter­na­li­zo­wa­nie stwier­dzeń spraw­ców prze­mo­cy na temat przy­pi­sy­wa­nej im winy za to, co je spo­tka­ło [7], co następ­nie prze­kła­da się na nega­tyw­ne postrze­ga­nie swo­je­go cia­ła i swo­jej oso­by. Poczu­cie winy może spra­wić, że wspo­mnie­nia prze­mo­cy sta­ją się inte­gral­ną czę­ścią ofia­ry, przez co łatwiej jest jej uwi­kłać się w prze­mysł pozba­wia­ją­cy ją ludz­kich przy­mio­tów. Sprze­daż cia­ła to czę­sto han­del trau­ma­tycz­ny­mi doświad­cze­nia­mi ukry­ty­mi w umy­śle kobie­ty pod płasz­czem niskiej samo­oce­ny oraz bra­ku akcep­ta­cji „Ja” cie­le­sne­go i psychicznego.

Innym rów­nie trau­ma­tycz­nym prze­ży­ciem, któ­re­go dozna­ją ofia­ry seks­biz­ne­su, jest odbie­ra­ją­ce god­ność ubó­stwo. Kobie­ty tkwią­ce w prze­my­śle sek­su­al­nym bar­dzo czę­sto nie mają dostę­pu do pod­sta­wo­wych warun­ków potrzeb­nych do prze­ży­cia  ani do zaso­bów (bez­piecz­ne miej­sce zamiesz­ka­nia, wykształ­ce­nie, kom­pe­ten­cje zawo­do­we, opie­ka zdro­wot­na itp.), mogą­cych pomóc im zmie­nić swo­ją sytu­ację [4]. Wej­ście w świat pro­sty­tu­cji jest naj­czę­ściej moty­wo­wa­ne chę­cią zarob­ku, a tym samym popra­wy sytu­acji mate­rial­nej [17, 18].

Bie­da wyklu­cza, styg­ma­ty­zu­je i jest dzie­dzicz­na. W oczach wie­lu utoż­sa­mia­na jest z nie­sa­mo­dziel­no­ścią i nie­po­rad­no­ścią, co w efek­cie kształ­tu­je obraz czło­wie­ka dotknię­te­go bie­dą jako nie­war­te­go pomo­cy ze wzglę­du na swo­ją naby­tą i trwa­łą sła­bość oraz spy­cha go na nizi­ny hie­rar­chii spo­łecz­nej. Zin­ter­na­li­zo­wa­nie panu­ją­ce­go w spo­łe­czeń­stwie prze­ko­na­nia o spo­wo­do­wa­nej bie­dą ułom­no­ści to pro­sta dro­ga do han­dlu swo­im cia­łem. To dro­ga, któ­ra wyda­je się jedy­ną opcją. Instynk­tow­ny popęd wyklu­cza­ją­cy moż­li­wo­ści wyż­szych par­tii pira­mi­dal­nych potrzeb. Bie­da powo­du­je zge­ne­ra­li­zo­wa­ne i styg­ma­ty­zu­ją­ce postrze­ga­nie dane­go czło­wie­ka, któ­ry z cza­sem, sam zaczy­na w ten spo­sób o sobie myśleć, a jego obraz sie­bie ule­ga dehumanizacji. 

Nie­sprzy­ja­ją­ca sytu­acja mate­rial­na, któ­ra czę­sto idzie w parze z prze­mo­cą domo­wą [19], sta­je się trau­mą, od któ­rej kobie­ty chcą jak naj­da­lej uciec. Pro­sty­tu­cja wyda­je się bar­dzo pro­stym i szyb­kim spo­so­bem na to, aby odizo­lo­wać się od znie­na­wi­dzo­ne­go śro­do­wi­ska, ponie­waż sute­ne­rzy sprze­da­ją w mediach pozy­tyw­ny obraz seksbiznesu.

Niski sta­tus socjo­eko­no­micz­ny to inny nie­zwy­kle waż­ny czyn­nik sprzy­ja­ją­cy sta­niu się ofia­rą han­dlu ludź­mi. Brak mate­rial­ne­go bez­pie­czeń­stwa zali­cza się go do prze­żyć skraj­nie trau­ma­ty­zu­ją­cych. Kobie­ty i dziew­czę­ta sta­no­wią więk­szość ofiar tego prze­stęp­stwa [20] oraz 99% wszyst­kich ofiar przy­mu­so­we­go wyko­rzy­sta­nia sek­su­al­ne­go [21]. Prze­stęp­cy zaj­mu­ją­cy się han­dlem ludź­mi zazwy­czaj rekru­tu­ją swo­je ofia­ry z bied­niej­szych kra­jów, aby następ­nie wyko­rzy­stać je w tych bogat­szych [22], opie­ra­jąc swo­je dzia­ła­nia na zaofe­ro­wa­niu zain­te­re­so­wa­nym fał­szy­wej i pod­stęp­nej pomo­cy w zna­le­zie­niu dobrze płat­nej pra­cy za gra­ni­cą [23]. 

Jeśli kobie­ta pocho­dzą­ca ze wschod­nich, tra­dy­cjo­na­li­stycz­nych regio­nów zosta­je sprze­da­na i zmu­szo­na do pro­sty­tu­cji, jej cier­pie­nie ma kil­ka wymia­rów. Wstyd, któ­ry wyzna­cza regu­ły życia w rodzi­mej spo­łecz­no­ści, wyklu­cza ją z bycia peł­no­pod­mio­to­wym człon­kiem rodzi­ny czy lokal­nej gru­py. Odrzu­ce­nie i osa­mot­nie­nie powo­du­ją ogrom­ny ból psy­chicz­ny, ogra­ni­cza­ją­cy nor­mal­ne funk­cjo­no­wa­nie. Życie zmie­nia się nie­od­wra­cal­nie, co dopro­wa­dza do nega­tyw­ne­go postrze­ga­nia samej sie­bie. Doświad­cze­nie bie­dy oraz bólu fizycz­ne­go i psy­chicz­ne­go zmu­sza do pozo­sta­nia w prze­my­śle sek­su­al­nym, uwa­ża­ne­go za jedy­ną opcję dla oso­by wyklu­czo­nej, czę­sto odtrą­co­nej przez naj­bliż­szych. Pro­sty­tu­cja może oka­zać się kon­ty­nu­acją, oczy­wi­stym wybo­rem, w kon­tek­ście peł­nej prze­mo­cy prze­szło­ści. Śro­do­wi­sko, w jakim dora­sta­my oraz rela­cje, któ­re obser­wo­wa­ły­śmy i budo­wa­ły­śmy w prze­szło­ści, rzu­tu­ją na nasz obraz sie­bie i decy­zje, któ­re podej­mu­je­my jako doro­śli ludzie. To wła­śnie prze­szłość może być źró­dłem naszych nie do koń­ca zro­zu­mia­łych wyborów.

Trau­my w posta­ci prze­mo­cy, mole­sto­wa­nia, han­dlu ludź­mi, gwał­tu czy ubó­stwa to pod­wa­li­ny odczło­wie­cza­ją­ce­go postrze­ga­nia sie­bie i pożyw­ka dla sute­ne­rów chcą­cych zara­biać na cudzych tra­ge­diach. Opi­sy­wa­nie pro­sty­tu­cji jako w peł­ni wol­ne­go wybo­ru kobie­ty, któ­rej prze­szłość nazna­czo­na jest trau­ma­tycz­ny­mi prze­ży­cia­mi, wyda­je się w tym kon­tek­ście absur­dem. Spo­glą­da­jąc na sta­ty­sty­ki wska­zu­ją­ce na wyso­kie ryzy­ko zacho­ro­wa­nia na raka szyj­ki maci­cy czy prze­wle­kłe zapa­le­nie wątro­by [24, 25, 26] jak rów­nież nara­ża­nie na wyso­kie ryzy­ko wystę­po­wa­nia zabu­rzeń psy­chicz­nych [27] oraz doświad­cza­nie prze­mo­cy [28] u kobiet w pro­sty­tu­cji, nale­ży zadać sobie pyta­nie: czy fak­tycz­nie wol­na kobie­ta ska­zy­wa­ła­by się na takie życie? Decy­zji o pod­ję­ciu się takiej „pra­cy” nie może oce­nić jako w peł­ni świa­do­mej i nie­za­leż­nej, jeśli z jed­nej stro­ny stoi za nią cień błęd­ne­go postrze­ga­nia sie­bie, jako oso­by o nie­wiel­kiej war­to­ści, pozba­wio­nej wia­ry we wła­sne moż­li­wo­ści, doszu­ku­ją­cej się winy za każ­de nie­po­wo­dze­nie w samej sobie, a z dru­giej – per­spek­ty­wa bez­dom­no­ści czy biedy.

Bibliografia:

[1] Kędzie­la, K. (2006). Pro­sty­tu­cja – nie­odby­ta deba­ta. Pra­wo i płeć, 8, 16-19.

[2] Ame­ri­can Psy­chia­tric Asso­cia­tion, (2013). Dia­gno­stic and sta­ti­sti­cal manu­al of men­tal disor­ders (wyd. 5). Washing­ton, DC: Ame­ri­can Psy­chia­tric Asso­cia­tion; wyd. pol. Kry­te­ria dia­gno­stycz­ne zabu­rzeń psy­chicz­nych DSM-5®. Przeł. S. Sido­ro­wicz, J. Cie­ciuch, T. Rowiń­ski, W. Strus, A. Wie­czo­rek. Wro­cław: Edra Urban & Part­ner, 2018.

[3] Roxburgh, A., Degen­hardt, L., Cope­land, J. (2006). Post­trau­ma­tic stress disor­der among fema­le stre­et-based sex wor­kers in the gre­ater Syd­ney area, Austra­lia. BMC Psy­chia­try, 6(1). 

[4] Far­ley, M., Cot­ton, A., Lyn­ne, J., Zum­beck, S., Spi­wak, F., Rey­es, M. E., Alva­rez, D., Sezgin, U. (2004). Pro­sti­tu­tion and Traf­fic­king in Nine Coun­tries: An Upda­te on Vio­len­ce and Post­trau­ma­tic Stress Disor­der. Jour­nal of Trau­ma Prac­ti­ce, 2(3–4), 33–74. 

[5] Puri, N., Shan­non, K., Nguy­en, P., Gol­den­berg, S. M. (2017). Bur­den and cor­re­la­tes of men­tal health dia­gno­ses among sex wor­kers in an urban set­ting. BMC Women’s Health, 17(1), 133. 

[6] Sur­ratt, H. L., Kurtz, S. P., Weaver, J. C., Inciar­di, J. A. (2005). The Con­nec­tions of Men­tal Health Pro­blems, Vio­lent Life Expe­rien­ces, and the Social Milieu of the “Stroll” with the HIV Risk Beha­viors of Fema­le Stre­et Sex Wor­kers. Jour­nal of Psy­cho­lo­gy & Human Sexu­ali­ty, 17(1-2), 23–44. 

[7] Brie­re, J. N., Scott, C. (2020). Pod­sta­wy Tera­pii Trau­my. Dia­gno­za i meto­dy tera­peu­tycz­ne. Wydaw­nic­two Uni­wer­sy­te­tu Jagiellońskiego. 

[8] Far­ley, M., Baral, I., Kire­mi­re, M., Sezgin, U. (1998). Pro­sti­tu­tion in Five Coun­tries: Vio­len­ce and Post­trau­ma­tic Stress Disor­der. Femi­nism & Psy­cho­lo­gy, 8 (4): 415-426.

[9] Weathers, F.W., Litz, B.T., Her­man, D.S., Huska, J.A., Keane, T. M. (1993). The PTSD Chec­klist (PCL): Relia­bi­li­ty, vali­di­ty, and dia­gno­stic uti­li­ty. Paper pre­sen­ted at the 9th Annu­al Meeting of the Inter­na­tio­nal Socie­ty for Trau­ma­tic Stress Studies,October 24-27, 1993, San Anto­nio, Texas.

[10] Hamp­ton, M. D., Lieg­gi, M. (2017). Com­mer­cial Sexu­al Explo­ita­tion of Youth in the Uni­ted Sta­tes: A Quali­ta­ti­ve Sys­te­ma­tic Review. Trau­ma, Vio­len­ce, & Abu­se, 21(1), 57-70. 

[11] Dia­mond-Welch, B., Koslo­ski, A. E. (2020). Adver­se chil­dho­od expe­rien­ces and pro­pen­si­ty to par­ti­ci­pa­te in the com­mer­cia­li­zed sex mar­ket. Child Abu­se & Neglect, 104.

[12] Downey, C., Crum­my, A. (2022). The impact of chil­dho­od trau­ma on children’s wel­l­be­ing and adult beha­vior. Euro­pe­an Jour­nal of Trau­ma & Dis­so­cia­tion, 6(1), Artic­le 100237. 

[13] Joseph, A. B. (2014). Chil­dho­od Trau­ma, Self-Este­em, and Hel­ping Beha­viors: Does Histo­ry of Trau­ma Pre­dict Hel­ping? Elec­tro­nic The­ses and Dis­ser­ta­tions. 1130.

[14] Pere­ira A., San­tos J. P., Sar­din­ha P., Car­do­so J., Ramos C., Alme­ida T. (2021). The impact of chil­dho­od abu­se on adult self-este­em and emo­tio­nal regu­la­tion. Annals of Medi­ci­ne, 53(Suppl 1), 126. 

[15] Pulver­man, C. S., Kilim­nik, C. D., Meston, C. M. (2018). The Impact of Chil­dho­od Sexu­al Abu­se on Women’s Sexu­al Health: A Com­pre­hen­si­ve Review. Sexu­al Medi­ci­ne Reviews, 6(2), 188–200. 

[16] Zheng, H., Cai, Y., Liu, L., Peng, B. (2024). The effect of chil­dho­od sexu­al abu­se on depres­si­ve symp­toms in fema­le col­le­ge stu­dents: a serial media­tion model. Fron­tiers in Psy­cho­lo­gy, 15:1306122. 

[17] Bilar­di, J. E., Mil­ler, A., Hoc­king, J. S., Keogh, L., Cum­mings, R., Chen, M. Y., Brad­shaw, C. S., Fair­ley, C. K. (2011). The job satis­fac­tion of fema­le sex wor­kers wor­king in licen­sed bro­thels in Vic­to­ria, Austra­lia. Jour­nal of Sexu­al Medi­ci­ne, 8, 116-122. 

[18] McCa­ghy, C. H., Hou, C. (1994). Fami­ly affi­lia­tions and pro­sti­tu­tion in a cul­tu­ral con­text: Care­er onsets of Taiwa­ne­se pro­sti­tu­tes. Archi­ves of Sexu­al Beha­vior, 23, 251-265. 

[19] Fah­my, E., Wil­liam­son, E., Pan­ta­zis, C. (2016). Evi­den­ce and poli­cy review: Dome­stic vio­len­ce and pover­ty. Joseph Rown­tree Foundation.

[20] Euro­stat. (2024). Traf­fic­king in human beings sta­ti­stics. Dostęp: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Trafficking_in_human_beings_statistics. 

[21] Inter­na­tio­nal Labo­ur Orga­ni­sa­tion (ILO), Walk Free Foun­da­tion & Inter­na­tio­nal Orga­ni­sa­tion for Migra­tion. (2017). Glo­bal esti­ma­tes of modern sla­ve­ry. Inter­na­tio­nal Labo­ur Office.

[22] Her­nán­dez, D., Rudolph, A. (2015). Modern Day Sla­ve­ry: What dri­ves human traf­fic­king in Euro­pe? Euro­pe­an Jour­nal of Poli­ti­cal Eco­no­my, 38, 118–139. 

[23] Sur­te­es, R. (2008). Traf­fic­kers and traf­fic­king in southern and Eastern Euro­pe. Euro­pe­an Jour­nal of Cri­mi­no­lo­gy, 5(1), 39–68. 

[24] de San­jo­se, S., Pala­cio, V., Tafur, L., Vazqu­ez, S., Espitia,V., Vazqu­ez, F., Roman, G., Munoz, N., Bosch, F. (1993). Pro­sti­tu­tion, HIV, and Cervi­cal Neo­pla­sia: A Survey in Spa­in and Colom­bia. Can­cer Epi­de­mio­lo­gy, Bio­mar­kers and Pre­ven­tion, 2(6), 531-535.

[25] Naka­shi­ma, K., Kashi­wa­gi, S., Hay­ashi, J., Ura­be, K., Mina­mi, K., Maeda, Y. (1996). Pre­va­len­ce of Hepa­ti­tis C Virus Infec­tion among Fema­le Pro­sti­tu­tes in Fuku­oka, Japan. Jour­nal of Gasto­en­te­ro­lo­gy, 31, 664-448.

[26] Pel­zer, A., Dun­can, M., Tibaux, G., Meha­ri, L. (1992). A Stu­dy of Cervi­cal Can­cer in Ethio­pian Women. Cyto­pa­tho­lo­gy, 3(3), 139-148.

[27] Rös­sler, W., Koch, U., Lau­ber, C., Hass, A.-K., Altwegg, M., Ajda­cic-Gross, V., Lan­dolt, K. (2010). The men­tal health of fema­le sex wor­kers. Acta Psy­chia­tri­ca Scan­di­na­vi­ca, 122(2), 143–152. [28] Park, J. N., Dec­ker, M. R., Bass, J. K., Galai, N., Tom­ko, C., Jain, K. M., Footer, K. H. A., Sher­man, S. G. (2021). Cumu­la­ti­ve Vio­len­ce and PTSD Symp­tom Seve­ri­ty Among Urban Stre­et-Based Fema­le Sex Wor­kers. Jour­nal of Inter­per­so­nal Vio­len­ce, 36(21-22), 10383-10404.